بازسازی مسکن روستایی پس از سانحه؛ آسیب‌شناسی- رهنموده

همزمان با وقوع حوادث و سوانح گوناگون در مناطق شهری و روستایی کشور تلاش‌های زیادی در چند دهه اخیر از سوی مسئولین و  مدیران در جهت بازسازی و مقاوم‌سازی این مساکن انجام گردیده است. در این بین فارغ از کیفیت این تلاش‌ها که خود فرصت و مجالی دیگر می‌طلبد، از موضوع مساکن روستایی کمتر صحبت به میان آمده است. متأسفانه به طور کلی با مسائل روستایی برخورد بنیادی و عمیقی نمی‌شود و موضوعات مختلف مربوط به آن بسیار سطحی و ابتدایی در نظر گرفته می‌شوند. نکته‌ای که در بررسی روند بازسازی مساکن روستایی پس از سانحه مشاهده می‌گردد این است که متأسفانه به اصول و  معیارهای معماری بومی و سنتی و نیازهای کالبدی منتج از ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی، معیشتی و اقتصادی مردم آن روستا توجه کافی نشده است و مساکن ساخته شده از نیازهای زندگی روزمره روستانشینان فاصله گرفته‌اند. چنانکه باید در نظر داشت که زندگی روستایی و به تناسب، بستر کالبدی آن، نظام پیچیده‌ای است که حتی در روستاهای نزدیک به هم ممکن است تفاوت‌های بسیاری داشته باشد. به این ترتیب باید به این سطح از آگاهی برسیم که تنها با شناخت صحیح و کامل از مسائل روستایی و پیچیدگی‌های ناشی از به هم‌پیوستگی نظام‌های اجتماعی، اقتصادی، معیشتی، محیطی و کالبدی در یک مجموعه کامل است که می‌توان به برنامه‌ریزی فیزیکی یک روستا و واحدهای سکونتی آن پرداخت. برای قرن‌ها، ایران صحنه وقوع سوانح طبیعی (زلزله، سیل، زمین‌لغزه و ...) بوده است. در این میان، زلزله متداول‌ترین و مخرب‌ترین سانحه طبیعی است که به این کشور ضربه می‌زند. از سوی دیگر سکونتگاه‌های روستایی به عنوان نطفه اصلی نظام سکونتگاهی کشور، بخش قابل توجهی از مراکز سکونتگاهی را تشکیل می‌دهند و بدلیل محدودیت‌های اقتصادی‌، شرایط آب و هوایی، کمبود برخی مصالح و عدم توجه به مسائل فنی، در برابر حوادث به ویژه زلزله آسیب‌پذیرتر می‌باشند. با توجه به موارد مذکور،  نگرشی همه جانبه برای شناخت این سکونتگاه‌های انسانی ضروری است تا در شرایط وقوع بحران و سانحه و پس از آن بتوان شرایطی را فراهم نمود که پاسخگوی نیازهای زندگی روستانشینان باشد. به این‌ترتیب‌، در این نوشتار ابتدا به شناخت عوامل مؤثر بر شکل‌گیری سکونتگاه‌های روستایی پرداخته می‌شود تا عوامل مادی و معنوی مهم در به وجود آمدن شکل کلی الگوی مسکن تعیین شود‌، سپس ضمن شناخت عوامل متأثر از وقوع سانحه‌، رهنمودهایی برای پروژه‌های  بازسازی پس از سانحه[i] با در نظر گرفتن عوامل تأثیرگذار پیشنهاد می‌گردد. تحلیل موضوع فوق در این نوشتار بیانگر این موضوع می‌باشد که توجه به معماری بومی و سنتی هر منطقه و حتی هر روستا ضمن بررسی و در نظر گرفتن عوامل مؤثر بر شکل‌گیری کالبد سکونتگاه‌های روستایی می‌تواند منجر به خلق فضایی با کیفیت و متناسب با نیازهای زندگی روستانشینان در چارچوب عوامل فوق گردد [i].Post – disaster